LITERATURA DZIECIĘCA

Moja miłość do książek sięga lat najmłodszych, kiedy to, początkowo, z niezwykłymi bohaterami wyłaniającymi się z kartek papieru zapoznawali mnie rodzice, a później już samodzielnie zanurzałam się w nowych literackich światach. Wiele z nich odkrywałam wielokrotnie, regularnie wracając do znanych już historii i czyniąc je stałymi elementami mojego życia. Do książek tych mam szczególny sentyment i nawet dziś wywołują one we mnie burzę emocji. Oto moja lista najlepszych autorów i powieści, dzięki którym w świat literatury wprowadzonych zostało wielu małych czytelników i które mimo upływu czasu wciąż przyciągają i stają się przyczyną książkowego uzależnienia.

A.A.MILNE

Kubuś Puchatek, Chatka Puchatka 

Misia o bardzo małym rozumku i jego przyjaciół pamiętam od zawsze. Z pewnością ma to związek ze spopularyzowaniem wizerunku Puchatka przez wytwórnię Disneya. Przyznaję, że uwielbiam wszystkie filmy animowane tego studia, również z Kubusiem w roli głównej. W szczególności cenię jednak te odsłony jego przygód, które wzorowane są na historiach opisanych w książkach przez Milne. Autor zawarł w nich błyskotliwy humor, ale i obserwacje na temat przyjaźni oraz  natury pewnych zjawisk. Bohaterowie są zróżnicowani tak jak ludzie, których spotykamy w świecie. Każde ze zwierzaków to postać o ogromnym sercu, ale posiadająca własne przywary, strachy i dziwactwa. I tak mamy tu Kubusia o niepohamowanym apetycie, Prosiaczka, który pozornie boi się nawet własnego cienia i Osiołka o ponurym, bezekspresyjnym sposobie bycia. Mamy też Krzysia, (w oryginale Christopher Robin), w którego kreacji Milne przedstawił swojego syna. Dialogi bohaterów pełne są prostych ale nieoczywistych stwierdzeń, ich własnej filozofii i postrzegania przez nich otoczenia. Z tego powodu w książkach Milne morał znajdą zarówno młodzi jak i dużo starsi czytelnicy. 

Z dwóch odsłon przygód Winnie the Pooh zdecydowanie bliżej mi do Chatki Puchatka, bo książkę tą posiadałam w dzieciństwie i z tego powodu często mogłam czytać. W niej właśnie pojawia się Tygrys, odbywa się polowanie na Słonia i to ona kończy się wzruszającą próbą przekazania przez Krzysia Kubusiowi, że ich wspólne lata skończą się wraz z dorosłością. Piękno książki dopełniają ilustracje E.H. Sheparda, będące pierwszym przedstawieniem wizerunku bohaterów.

ASTRID LINDGREN

Dzieci z Bullerbyn, Pippi i inni bohaterowie

Z przykrością stwierdzam, że o powieściach Astrid Lindgren mogę powiedzieć niedużo, choć czytałam ich wiele. Czas, który upłynął od mojej ostatniej ich lektury rozmył szczegóły pozostawiając w pamięci jedynie bohaterów i mgliste zarysy fabuł. Z czystym sumieniem mogę jednak stwierdzić, że są to książki bardzo dosadnie przemawiające do dziecięcej wyobraźni. Mówią o przygodach małych bohaterów, którzy odważnie, z dziecięcą ciekawością kroczą przez świat – często zupełnie samodzielnie, bez najmniejszej pomocy dorosłych. Z tego powodu wydanie książek Astrid Lindgren było z pewnością przełomem w literaturze dla dzieci i młodzieży. Perypetie bohaterów, często zabawne i kuriozalne (Pippi przenosząca na rękach swojego bardzo prawdziwego konia) przyciągają małych czytelników, ponieważ dzięki nim mogą się nauczyć tego, czego nie przekażą im dorośli. 

TOVE JANSSON

Muminki

Seria o sympatycznych, pulchnych trollach i wielu innych, przeróżnych stworach to kolejny przedstawiciel szwedzkojęzycznej (choć stworzonej przez Finkę) literatury dziecięcej. Książki spopularyzowane zostały przez wielokrotne ekranizacje, w tym najbardziej znany serial, w Polsce przez długie lata pokazywany w ramach telewizyjnej dobranocki. Muminki przedstawione światu zostają w książce „Małe trolle i duża powódź”, która różni się lekko od następnych odsłon cyklu. W każdej kolejnej poznajemy nowe postaci – zarówno sympatyczne i kochane, jak i nielubiane, a nawet wzbudzające strach - które rodzina Muminków napotyka na swojej drodze. Bohaterowie nie są wyidealizowani, bo obserwujemy ich  w różnorodnych sytuacjach, poznajemy ich relacje rodzinne, jesteśmy świadkami kłótni, smutków, radości i przyjęć. Dom Muminków to świat, w którym każdy chciałby żyć, bo dla wszystkich jest tam miejsce, szklanka soku, słoiczek konfitur i kawałek podłogi.

Książki o Muminkach to sukces wielkiego kunsztu literackiego autorki, która wykazała się bujną wyobraźnią, pomysłowością i przenikliwą zdolnością obserwacji ludzkich zachowań, którymi obdarzyła opisane przez siebie stworzenia. Jest to literatura dziecięca, ale przeznaczona nie tylko dla małych czytelników. Szczególnie dwie ostatnie odsłony cyklu – „Tatuś Muminka i morze” oraz „Dolina Muminków w listopadzie” to książki skierowane do dojrzałego czytelnika. W obu panuje atmosfera melancholii, poszukiwania swojego miejsca w świecie i własnego „ja”. To właśnie w „Tatusiu Muminka…” w innym świetle zostaje przedstawiona Buka. Ta budząca we wszystkich strach, mrożąca ziemię istota okazuje się być postacią godną współczucia, samotną, pragnącą ciepła. Dopiero dzięki Muminkowi poznaje czym jest szczęście. W „Dolinie Muminków…” wydarzenia toczą się bez udziału tytułowych bohaterów. Ich dom zamieszkany zostaje przez sąsiadów i znajomych, którzy próbują zapełnić pustkę po rodzinie. Książka porusza poważne tematy, co najdosadniej ujawnia się w postaci Homka, który do domu Muminków dociera w pragnieniu posiadania mamy. Homek to tylko jeden z bohaterów, który w powieści dojrzewa, zaczyna akceptować siebie i odnajduje własne miejsce.

 RENÉ GOSCINNY

Przygody Mikołajka

Rozgrywająca się we francuskich realiach fabuła przedstawia przygody kilkuletniego Mikołajka. Na co dzień chodzi on do szkoły, w której więcej uwagi poświęca kolegom niż nauce, a popołudniami stara się być przydatny rodzicom, co niestety zazwyczaj kończy się katastrofą. Wypadki chodzą po ludziach, ale Mikołajek wydaje się być przypadkiem wyjątkowym. Absurdalne sytuacje, nieporozumienia i przypadki, które spotykają chłopca i jego rodziców nie wywołują w nim jednak zakłopotania. Zazwyczaj nie dostrzega on powagi sytuacji i nie rozumie dlaczego dorośli widzą w pewnych sprawach problemy. Mikołajek komentuje wydarzenia z dziecięcą naiwnością i chłopięcym sposobem myślenia, co sprawia, że jego relacje stają się przezabawne. Dzięki temu, seria o jego przygodach może być czytana nie tylko przez dzieci, ale i dorosłych, którzy w komentarzach i przemyśleniach głównego bohatera dostrzegą absurd i drugie dno.

KENNETH GRAHAME

O czym szumią wierzby

Przyznaję, że to książka, której treści nie poznałam jako dziecko. Po raz pierwszy przeczytałam ją dopiero niedawno i cieszę się, że po nią sięgnęłam. To niezwykle malownicza opowieść, której akcja toczy się nad rzeką. Bohaterami są zwierzęta o ludzkich cechach, w ich kreacji autor ilustruje postawy ludzi, ich wady, zalety, reakcje i zachowania. Poprzez wprowadzenie postaci Ropucha pokazuje jak niebezpieczna może być pycha, egoizm, brak odpowiedzialności za własne czyny i bezmyślność. W opozycji do jego zachowania stawia innych - roztropnych, pomocnych i sympatycznych bohaterów. Na ich podstawie czytelnik uczony jest uprzejmości, rozsądku i przede wszystkim tego jak wielką siłę ma przyjaźń, która trwa pomimo różnic i niesnasek i nie ustaje w żadnej sytuacji.  

ROALD DAHL

Matylda i inni

Dahl to autor ekscentryczny, jego powieści wyróżniają się spośród twórczości dziecięcej. Główni bohaterowie jego książek to dzieci, które w jakiś sposób skrzywdzone zostają przez dorosły świat. Wokół nich kreuje postaci, zarówno inne dzieci jak i dorosłych, których wady wyśmiewa i piętnuje. Po wielu trudach dziecięca dobroć i inteligencja zwycięża z przeciwnościami. 

Moją ulubioną powieścią autorstwa Dahla była zawsze „Matylda”. Opowieść o niezwykłej, zaniedbanej przez rodziców dziewczynce zdobyła moje serce i czytałam ją wielokrotnie. Może to z powodu niezwykłego talentu autora do opisywania wydarzeń, może dzięki miłości Matyldy do książek, którą podzielałam, a może dlatego że była naprawdę inną niż wszyscy, niesamowicie zdolną dziewczynką (jak, nieskromnie przyznam, określano dawnej również mnie).

Autor jest twórcą różnorodnych neologizmów, co sprawia, że tłumaczenie jego prac staje się bardzo trudne i przekład często różni się od tekstu oryginalnego. Ale czy jakiekolwiek tłumaczenie jest jeszcze tą samą, pierwotną powieścią? Czy przekład nie staje się automatycznie osobnym dziełem?  W mojej opinii – tak. Ale o tym napiszę przy innej okazji. 

W książkach, które przedstawiam w moim zestawieniu można dostrzec wyraźne podobieństwo, w postaci niepowtarzalnych ilustracji. Książki Dahla nie są tutaj wyjątkiem. Warto sięgnąć po wydania zawierające rysunki autorstwa Quentina Blake’a i zwrócić na nie uwagę – potrafią subtelnie odzwierciedlić dobroć jak i karykaturalnie przedstawić wszystko co złe.  

EDMUND NIZIURSKI

Jutro klasówka

Jedyna polska, a więc niezwykła książka w całym zestawieniu. Powieść, która ma dla mnie wyjątkowe znaczenie i przywołuje we mnie niepowtarzalne wspomnienia. W dzieciństwie czytał mi ją do snu mój Tata, jest to zresztą tylko jedna z książek, które w ten sposób poznałam. „Jutro klasówka” była przeze mnie szczególnie lubiana, wysłuchałam jej wielokrotnie, bo mój Tata również czytał ją z przyjemnością. Jest on niezwykle utalentowanym lektorem, zmienia tonację, sposób mówienia i moduluje głos w zależności od bohatera, którego kwestię akurat czyta. To coś naprawdę wspaniałego. Książka Niziurskiego jest dla mnie wyjątkowa również dlatego, że była to ostatnia książka, którą czytał mi Tata. Byłam już wtedy nastolatką, miałam wysoką gorączkę i nie byłam w stanie zasnąć. Tata, jak za dawnych czasów usiadł przy mnie i czytał mi aż zapadłam w sen. 

Czekam na czas, w którym sama zostanę mamą i mój Tata zaprezentuje swój talent kolejnemu pokoleniu.

A o czym jest ta, tak wychwalana przeze mnie książka? To zbiór opowiadań o przygodach nastolatków, toczących się nie tylko w szkole, ale i poza nią. Tytułowa opowieść to chyba ulubiona przeze mnie historia chłopców, którzy za wszelką cenę próbują uniknąć klasówki z arytmetyki. Przezabawne dialogi, kapitalni bohaterowie – to naprawdę trzeba przeczytać.    

LITERATURA KLASYCZNA

Nie sposób w tym zestawieniu nie wspomnieć o klasycznych bajkach i baśniach, od których zaczęła się twórczość skierowana do dzieci. Gdy byłam malutka szczególnie lubiłam bajki autorstwa Charlesa Perraulta i te spisane przez braci Grimm, mniej za to przepadałam za twórczością Andersena, która była dla mnie ponura i zasmucająca, choć dziś, wspominając przykładowo Perraultowskiego Sinobrodego wydaje mi się to paradoksalne. Pomimo ogromnej ilości już wydanych i wciąż powstających książek dla dzieci, warto pamiętać o klasyce. To opowieści uniwersalne, o niepowtarzanej wartości edukacyjnej dzięki zawartym w nich morałom, a również sposób na wyobrażenie sobie dawnych, dawnych czasów bez komputerów, samochodów, hipermarketów i lodów na patyku. To historie, które nigdy się nie znudzą i - o czym jestem przekonana – nigdy nie stracą miłośników.

NA KONIEC

Zapewne każdy z nas ma swoje osobiste literackie wspomnienia, ukochanych w dzieciństwie bohaterów i własne książki, z którymi nie potrafił się rozstać. Przekazujmy je kolejnym pokoleniom, czytajmy dzieciom od najmłodszych lat. Właśnie w ten sposób rozbudza się w małych ludziach miłość do literatury. Nie mam jeszcze dzieci, jednak wiem z całą pewnością, że gdy tylko się pojawią przedstawię im wszystkie ukochane przeze mnie opowieści, wszystkich wspaniałych bohaterów, niezwykłe literackie miejsca i światy bez których nie byłoby mojego dzieciństwa.